Giáo án Địa lí 10 - Tiết 20,21,22: Đất và Sinh vật - Đinh Thị Sen

 Tr­êng THPT §øc Thä Gi¸o ¸n §Þa LÝ 10
Ngày soạn: 06/ 11/ 2019 
Tiết 20, 21, 22 : CHỦ ĐỀ: ĐẤT VÀ SINH VẬT
 Số tiết: 3 tiết.
1. Mục tiêu dạy học và mô tả các mức độ nhận thức.
Mục tiêu học tập của chủ đề: Sau chủ đề Hs cần
1.1. Kiến thức.
- Biết được khái niệm về đất (thổ nhưỡng), thổ nhưỡng quyển
+ Thổ nhưỡng (đất) là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa, được đặc trung bởi độ phì.
+ Thổ nhưỡng quyễn: Là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt các lục địa (lớp phủ thổ nhưỡng).
- Hiểu được khái niệm sinh quyển và giới hạn của sinh quyển.
+ Sinh quyển là một quyển của Trái đất, trong đó có tất cả sinh vật của Trái đất sinh sống.
+ Giới hạn: giới hạn trên là nơi tiếp giáp tầng ôdôn của khí quyển (22km); giới hạn dưới 
xuống tận đáy đại dương (sâu >11 km), ở lục địa xuống đến đáy của lớp võ phong hoá; giới 
hạn của sinh quyển bao gồm toàn bộ thuỷ quyển, phần thấp của khí quyển, lớp phủ thổ 
nhưỡng và lớp vỏ phong hoá.
- Biết được tên một số kiểu thảm thực vật và nhóm đất chính. Phân biệt các kiểu thảm thực 
vật
- Trình bày được vai trò của các nhân tôa ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất.
- Hiểu được các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố của sinh vật.
- Hiểu được quy luật phân bố của một số loại đất và thảm thực vật chính trên Trái Đất.
- Giải thích được mối quan hệ giữa đất với sinh vật.
1.2. Kỹ năng.
- Sử dụng tranh ảnh để nhận biết các thảm thực vật chính trên Trái Đất: Đất đài nguyên, 
rừng là kim, rừng lá rộng và rừng hổn hợp, thảo nguyên...
- Biết phân tích vai trò của từng nhân tố trong quá trình hình thành đất
- Sử dụng bản đồ để nhận biết và trình bày về sự phân bố các thảm thực vật và các loại đất 
chính trên Trái Đất; giải thích nguyên nhân của sự phân bố đó.
- Đọc các sơ đồ trong sách giáo khoa từ đó giải thích được mối liên hệ giữa đất với sinh vật.
- Rèn luyện kỹ năng tư duy cho Hs ( kỹ năng phân tích, so sánh mối quan hệ giữa sinh vật 
với môi trường).
- Thu thập thông tin về sự biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến đất và sinh vật.
1.3. Thái độ.
- Quan tâm đên thực trạng suy giảm tài nguyên đất và ô nhiểm môi trường đất ở Việt Nam 
và trên thế giới do lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hoá học.
- Quan tâm đến thực trạng suy giảm diện tích rừng ở Việt Nam và trên thế giới hiện nay; 
tích cực trồng rừng, chăm sóc cây xanh và bảo vệ các loại động thực vật.
1.4. Định hướng phát triển năng lực: 
 Góp phần hình thành cho học sinh các năng lực.
 - Năng lực chung: tự học, sáng tạo, giải quyết vấn đề, tự quản lí, giao tiếp, sử dụng ngôn 
ngữ, tính toán, sử dụng công nghệ thông tin.
- Năng lực chuyên biệt: sử dụng bản đồ, số liệu thống kê, sử dụng tranh ảnh...
 GV: §inh ThÞ Sen Tr­êng THPT §øc Thä Gi¸o ¸n §Þa LÝ 10
 bố của sinh 
 vật
 Mối quan - Trình bày -Hiểu được - Vận dụng kiến - Vận dụng kiến 
 hệ giữa đất được khái nguyên nhân về thức đã học lí thức đã học giải 
 với sinh niệm thảm sự phân bố của giải vì sao đới thích về mối 
 vật thực vật các thảm thực ôn hoà có nhiều quan hệ giữa đất 
 vật và nhóm kiểu thảm thực với sinh vậ và 
 đất theo vĩ độ vật và nhóm đất ngược lại
 và độ cao
4. Câu hỏi và bài tập
4.1. Câu hỏi nhận biết.
Câu 1: Nêu khái niệm về thổ nhưỡng và thổ nhưỡng quyển, đặc trưng của thổ nhưỡng.
Trả lời.
- Thổ nhưỡng là lớp vật chất tơi xốp trên bề mặt lục địa, được đặc trưng bởi độ phì.
- Thổ nhưỡng quyển: Là lớp vật chất tơi xốp nằm ở bề mặt lục địa – nơi tiếp xúc với khí 
quyển, thạch quyển, sinh quyển
Câu 2:Trình bày vai trò của các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất.
Trả lời.
- Đá mẹ: Là nguồn cung cấp vật chất vô cơ cho đất, do đó quyết định thành phần khoáng 
vật, thành phần cơ giới và ảnh hưởng đến tính chất của đất.
- Khí hậu: Ảnh hưởng trực tiếp và dán tiếp đến quá tình hình thành đất.
+ Ảnh hưởng trực tiếp thông qua nhiệt và ẩm.
 * Dưới tác động của nhiệt và ẩm làm cho đá gốc bị phân huỷ thành những sản phẩm phong 
hoá rồi sau đó tiếp tục bị phong hoá thành đất
* Nhiệt và ẩm còn ảnh hưởng đến sự hoà tan, rửa trôi, tích tụ vật chất trong các tầng đất, 
đồng thời tạo môi trường cho vi sinh vật phân giải tổng hợ chất hữu cơ
+ Khí hậu ảnh hưởng dán tiếp đến quá trình hình thành đất thông qua lớp phủ thực vật. Thực 
vật sinh trưởng và phát triển tôt sẽ hạn chế xói mòn đất, đồng thời cung cấp nhiều chất hữu 
cơ cho đất.
- Sinh vật: Có vai trò chủ đạo trong quá trình hình thành đất
+ Thực vật cung cấp chất hữu cơ cho đất, rễ thực vật bám vào khe nít của đá làm phá huỷ 
đá.
+ Vi sinh vật phân giải xác thực vật, tổng hợp thành mùn.
+ Động vật sống trong lòng đất cũng góp phần làm biến đổi tích chất của đất
- Địa hình:
+ Ở vùng núi cao nhiệt độ thấp, quá trình phong hoá diễn ra chậm, quá trình hình thành đất 
yếu.
+ Địa hình dốc làm cho đất dễ bị xói mòn, tầng đất thường mỏng.Nơi bằng phẳng, quá trình 
bòi tụ chiếm ưu thế, tầng đất thường dày và giàu chất dinh dưỡng hơn
+ Địa hình ảnh hưởng tới khí hậu, từ đó tạo nên các vành đai đất khác nhau theo độ cao
 GV: §inh ThÞ Sen Tr­êng THPT §øc Thä Gi¸o ¸n §Þa LÝ 10
- Để phân biệt đất với các vật thể tự nhiên khác chủ yếu căn cứ vào độ phì của đất.
Câu 2: Phân biệt vai trò của nhân tố đá mẹ với nhân tố khí hậu trong quá trình hình thành 
đất
Trả lời.
- Đá mẹ quyết định thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới và ảnh hưởng nhiều đến tính 
chất đất.
- Khí hậu: Nhiệt và ẩm có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình hình thành đất.
- Sinh vật: Đóng vai trò chủ đạo trong quá trình hình thành đất.
Câu 3: Nguyên nhân gây tuyệt chủng đối với các loại sinh vật.
Trả lời.
Các nguyên nhân phổ biến: săn giết, đánh bắt quá mức, có tính huỷ diệt( bắt động vật trong 
mùa sinh để, tiêu diệt động vật nhỏ, xung điện, chất nổ..), đốt rừng, chặt phá trừng bừa bãi..
Câu 4: Nguyên nhân dẫn đến sự phân bố của các thảm thực vật và nhóm đất theo vĩ 
độ.
Trả lời.
- Nguyên nhân khí hậu: chủ yếu là chế độ nhiệt và ẩm.
+ Chế độ nhiệt ẩm ảnh hưởng đến sự phân bố các thảm thực vật trên Trái đất. Chế độ nhiệt 
ẩm lại thay đổi theo vĩ độ và độ cao, do đó các thảm thực vật cũng phân bố theo vĩ dộ và độ 
cao địa hình.
+ Đất chịu tác động mạnh mẽ của cả khí hậu và sinh vật nên sự phân bố của đất trên các lục 
địa cũng thể hiện rõ quy luật phân bố này.
- Nguyên nhân gây ra sự phân bố của các vành đai thực vật và đất theo độ cao 
Sự khác nhau về nhiệt và ẩm thêo độ cao là nguyên nhân tạo nên sự thay đổi thực vật và đất 
theo độ cao. Ở vùng núi, càng lên cao nhiệt độ và áp suất không khí giảm, còn độ ẩm lại 
tăng lên đến độ cao nhất định mới giảm kéo theo sự phân bố của các thảm thực vật và nhóm 
đất theo độ cao.
4.3. Câu hỏi mức độ vận dụng thấp.
Câu 1: Phân tích những tác động tích cực và tiêu cực của con người đến quá trình hình 
thành đất.
Trả lời.
- Tích cực:
+ Con người có thể làm tăng độ phì của đất bằng cách bón phân hữu cơ, trồng cây cải tạo 
đất, vùng núi trồng cây theo băng hoặc trồng theo hình vảy cá, làm ruộng bậc thang...
- Tiêu cực: Các hoạt động làm cho đất bị thoái hoá bạc màu (bón phân vô cơ quá mức, chặt 
phá rừng, đổ chất thải độ hại xuống đất...)
Câu 2: giải thích vì sao ở đới khí hậu ôn hoà có nhiều kiểu thảm thực vật và nhóm đất.
Trả lời.
- Các kiểu khí hậu và nhóm đất của đới khí hậu ôn hoà gồm:
+ Thảm thực vật: Rừng lá kim; rừng là rộng và hổn hợp ôn đới; Thảo nguyên, cây bụi chịu 
hạn và đồng cỏ núi cao; Hoang mạc và bán hoang mạc; 
 GV: §inh ThÞ Sen Tr­êng THPT §øc Thä Gi¸o ¸n §Þa LÝ 10
- Gv mời cả lớp cùng lắng nghe bài hát “Tình cây và đất ” do bạn... trình bày
- Hs trật tự lắng nghe phần trình bày của bạn...
*Bước 2:
- Gv yêu cầu hs nhác lại câu hát đầu trong bài và nêu câu hỏi: 
 ? Trong câu hát đó nói về mối quan hệ nào
- Hs trả lời, bổ sung
*Bước 3:
- Gv chuẩn: Trong bài hát là mối quan hệ giữa Đất với cây hay là mối quan hệ giữa đất với 
sinh vật. Đây là chủ đề hôm nay chúng ta tìm hiểu.
* Bước 4:
- Gv giới thiệu về chủ đề: 
+ Chủ đề Đất và sinh vật gồm có 3 tiết
+ Tiết học hôm nay chúng ta nghiên cứu về “Thổ nhưỡng quyển. Các nhân tố ảnh hưởng 
đến quá trình hình thành đất”
 Tiết 1: Thổ nhưỡng quyển. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất.
Hoạt động 1: Thổ nhưỡng quyển.
Hình thức tổ chức dạy học: cá nhân
* Bước 1: Gv trình chiếu Hình 17. sgk
* Bước 2: Gv nêu câu hỏi: 
? Cho biết vị trí của thổ nhưỡng? Từ vị trí hãy cho biết vai trò của lớp phủ thổ nhưỡng đối 
với hoạt động sản xuất và đời sống con người?
? Thổ nhưỡng khác với các vật thể tự nhiên khác (nước, sinh vật) ở điểm nào?
* Bước 3: Gv chuẩn kiến thức.
Hoạt động 2: Các nhân tố hình thành thổ nhưỡng
Hình thức tổ chức dạy học:nhóm
* Bước 1: 
- Gv chia nhóm và giao nhiệm vụ cho các nhóm
+ Nhóm 1. Tìm hiểu mục 1,2,3 trong sgk trang 64.
+ Nhóm 2: Tìm hiểu mục 3,4,5 trong sgk trang 64 và 65.
- Yêu cầu: 
+ Mỗi nhóm cử nhóm trưởng, thư kí.
+ Mỗi nhóm tìm hiểu, thảo luận trong vòng 5 phút, trình bày lên bảng phớt
+ Cử đại diện nhóm trình bày; khi nhóm trình bày yêu cầu nhóm khác lắng nghe và có câu 
 GV: §inh ThÞ Sen Tr­êng THPT §øc Thä Gi¸o ¸n §Þa LÝ 10
 - Nhiệt độ: Mỗi loài thích nghi với một giới hạn nhiệt nhất định
 - Nước và độ ẩm: Nơi nào có nước và độ ẩm thích hợp sinh vật phát 
 triển thuận lợi.
 - Ánh sáng quyết định quá trình quang hợp của cây xanh
 Đất Đặc tính lý hoá và độ phì của đất ảnh hưởng tới sự phát triển và phân 
 bố của thực vật.
 Sinh vật Thực vật có ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố của động vật: nơi 
 nào có thực vật phong phú thì nơi đó động vật cũng phong phú và 
 ngược lại
 Động vật có quan hệ với thực vật về nơi cư trú và nguồn thức ăn
 Địa hình Độ cao và hướng sườn ảnh hưởng tới sự phân bố của thực vật ở vùng 
 núi.
 + Khi lên cao, nhiệt độ và độ ẩm thay đổi, thành phần thực vật cũng 
 thay đổi theo, thực vật sẽ phân bố thành các vành đai khác nhau,
 + Hướng sườn gây nên sự khác biệt về nhiệt độ, ẩm và chế độ chiếu 
 sáng, do đó ảnh hưởng tới sự bắt đầu và kết thúc các vành đai
 Con người Con người ảnh hưởng lớn tới sự phân bố của sinh vật
 + Mở rộng phạm vi phân bố của sinh vật
 + Thu hẹp môi trường sống của sinh vật, tuyệt chủng các loại động vật 
 hoang dã.
 Tiết 3: Mối quan hệ giữa sinh vật - đất.
Hoạt động 1: Thảm thực vật.
Hình thức tổ chức dạy học: Cá nhân.
*Bước 1: Gv cho HS xem video clip về thảm thực vật trong tự nhiên, yêu cầu học sinh dựa 
vào nội dung sgk, cho biết
? Thảm thực vật là gì.
? Tại sao các thảm thực vật là phân bố theo vĩ độ và độ cao.
*Bước 2: Hs trả lời, bổ sung. Gv chuẩn kiến thức.
Hoạt động 2: Mối quan hệ giữa sinh vật - đất
Hình thức tổ chức: Dự án dạy học
*Bước 1: Gv hướng dẫn học sinh và yêu cầu nội dung công việc 
- Chủ đề “Mối quan hệ giữa sinh vật - đất”
- Gv và Hs các nhóm xác định nguồn tài liệu cần khai thác có thể tìm kiếm nguồn tài liệu 
để hoàn thành dự án( trang Web, thông tin trên mạng xã hội..)
- Gv hướng dẫn Hs khai thác nguồn tài liệu, ghi chép và phân tích ...
- Gv chia nhóm và giao nhiệm vụ cho các nhóm (4 nhóm)
* Bước 2: Xây dựng kế hoạch làm việc
- Các nhóm bầu nhóm trưởng để điều hành công việc của nhóm.
- Giáo viên hướng dẫn học sinh thảo luận về chủ đề, xây dựng đề cương và lên kế hoạch 
 GV: §inh ThÞ Sen Tr­êng THPT §øc Thä Gi¸o ¸n §Þa LÝ 10
 GV: §inh ThÞ Sen