Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 83 đến 85 - Năm học 2020-2021

 Ngày soạn: 12/4/2021 
Tiết 83, 84, 85: HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT 
 (Trích)
 (Lưu Quang Vũ) 
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức:
 - Hiểu được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh : phải sống nhờ, sống vay 
mượn , sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu ,thanh cao bị nhiễm độc và 
tha hóa bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.
 - Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống 
lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện 
nhân cách.
 - Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc trên nhiều phương diện : sự hấp dẫn của kịch 
bản văn học và nghệ thuật sân khấu; sự kết hợp giữa tính hiện đại với các giá trị truyền 
thống; sự phê phán mạnh mẽ quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng.
 2. Kĩ năng:
 Củng cố nâng cao kĩ năng đọc – hiểu thể loại kịch.
 3.Thái độ:
 - Biết tự hoàn thiện bản thân về thể xác và tâm hồn . Biết kêu gọi, đấu tranh cho sự hoàn 
thiện vẻ đẹp nhân cách con người.
 4. Các năng lực cần phát triển
 - Năng lực chung : tự học, giải quyết vấn đề, tư duy, tự quản lý, giao tiếp, hợp tác, sử 
dụng ngôn ngữ.
 - Năng lực chuyên biệt : Nghe/ đọc hiểu, hiểu được ý nghĩa của văn bản tự sự, tạo lập 
được văn bản kịch.
B. THIẾT KẾ BÀI HỌC 
I. SỰ CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH Hồn Trương Ba da hàng thịt là một vở kịch gây được tiếng vang lớn của LQV. Vậy qua tác 
phẩm, nhà văn đặt ra vấn đề gì, chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu.
 HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
 Hoạt động của giáo viên và học sinh. Kiến thức cần đạt
 Bước 1: GV hướng dẫn HS tìm hiểu về I. Giới thiệu :
 tác giả, tác phẩm.
 1. Tác giả : 
 Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác 
 -Lưu Quang Vũ (1948- 1988) quê gốc ở Đà Nẵng, 
 giả.
 sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.
 - Ông là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, vẽ tranh, 
 -GV hướng dẫn hs làm việc cá nhân viết truyện, viết tiểu luận, và soạn kịch.
 qua phiếu học tập số 1 (những nét cơ 
 - Kịch là phần đóng góp đặc sắc nhất của Lưu 
 bản về c/đ, sự nghiệp của LQV)
 Quang Vũ.
 + HS làm việc cá nhân rồi trình bày. 
 Lưu Quang Vũ trở thành 1 hiện tượng đặc biệt 
 + GV chốt lại của sân khấu, kịch trường những năm 80 của thế 
 kỉ trước, nhà sọan kịch tài năng nhất của nền văn 
 GV giới thiệu :
 học nghệ thuật hiện đại.
 Với những vở kịch gây chấn động dư 
 - Tác phẩm chính: SGK
 luận: Lời nói dối cuối cùng, Chết cho 
 điều chưa có, Hồn Trương Ba, da hàng =>Lưu Quang Vũ được tặng giải thưởng Hồ Chí 
 thịt, Kịch của ông phản ánh nhiều Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.
 vấn đề nóng bỏng có tính chất thời sự 
 của đời sống Đóng góp thiết thực vào 
 công cuộc đấu tranh đổi mới đất nước 
 Thao tác 2: Tìm hiểu chung về vở 2. Tác phẩm :
 kịch.
 a) Xuất xứ :
 -GV: Cung cấp hoàn cảnh sáng tác của 
 tác phẩm. - Viết 1981, được công diễn 1984
 - Vở kịch được hư cấu 1 cách sáng tạo từ 1 cốt 
 truyện dân gian. cao nhất, xung đột kịch đến đỉnh điểm. 3. Đoạn trích:
 - Thao tác 3: Tìm hiểu về đoạn trich - Trích từ cảnh 7 và phần kết của vở kịch
 - Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trình 
 vận động
 - Nêu vị trí đoạn trích? 
 - Tóm tắt đoạn trích
 .
 II. Đọc hiểu văn bản 
Bước 2 : Hướng dẫn HS đọc hiểu văn 
bản 
 + Có thể chia đoạn trích mấy phần?
 + HS trả lời 
+ GV chốt lại
 Gọi HS đọc phần đối thoại giữa hồn 
Trương Ba và xác hàng thịt (phân vai 
đọc). Chú ý:
- Lời dẫn tác giả: Giọng chậm rãi
- Trương Ba: Giọng đau khổ
- Hàng thịt : Giọng đắc thắng
 1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với xác 
 Thao tác 1: GV tổ chức cho HS tìm 
 hàng thịt :
hiểu, thảo luận phần đầu của đoạn 
trích theo một số câu hỏi:
-GV hướng dẫn HS làm phiếu học tập 
số 4
Cuộc đối thoại giữa 2 nhân vật Hồn – 
 Hồn Trương Ba Xác hàng thịt
Xác bắt đầu trong hoàn cảnh, tình 
huống nào ? - Mục đích: - Mục đích: quy phục mình
 Là ẩn dụ về cuộc đấu tranh giữa tâm hồn và 
 thể xác trong 1 con người. Đó là tiếng nói của bản 
 năng và những tác động ghê gớm vào linh hồn. 
+ Hàm ý tác giả muốn gửi gắm qua Linh hồn luôn đấu tranh để vượt lên những đòi 
đoạn đối thoại này? hỏi không chính đáng của thể xác.
+ HS trả lời cá nhân - Cảnh báo khi con người sống chung với dung 
 tục, sẽ bị cái dung tục lấn át, thắng thế và 
 + GV chốt lại và bình:
 tàn phá những gì tốt đẹp cao quý trong con người.
 Một tâm hồn tỉnh táo là tâm hồn phải 
luôn cảnh giác, phải luôn luôn đấu .
tranh để vượt lên những đòi hỏi sai lạc 
của thể xác. Một triết lí được đưa ra khi 
con người sống chung dung tục sẽ bị 
dung tục lấn át. Làm thế nào để bảo vệ , 
hoàn thiện nhân cách là 1 vấn đề lớn.
 Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm 2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với 
hiểu cuộc đối thoại giữa hồn Trương người thân
Ba với những người thân: a) Phản ứng của người thân
 - Người vợ: Buồn bã đau khổ muốn chết, có ý 
Gọi HS đọc ( Vợ TrB: Từ tốn chân quê, định bỏ đi nhường chồng cho cô vợ hàng thịt 
con dâu giọng thương xót, cái Gái - Cái Gái: Quyết liệt và dữ dội không nhận ông 
giọng cứng cỏi hồn nhiên) nội
 + Trước sự thay đổi của Trương Ba, - Người con dâu: Thông cảm, xót thương
phản ứng của vợ, cái Gái và người con 
dâu nào như thế nào ? Vì sao họ có thái 
độ như thế?
+ HS trả lời cá nhân
 + GV chốt lại
 Việc chọn nhiều nhân vật đều là đẩy lên đến đỉnh điểm ( cao trào ) buộc vật phải đứng trước sự lựa chọn.
nhân vật phải đứng trước sự lựa chọn.
 * Lời độc thoại nội tâm của Trương Ba
 - Những câu mang tính chất tự vấn Bộc lộ 1 thái 
 độ quyết liệt trong đấu tranh
 - Đi đến 1 quyết định dứt khoát là không chung 
 sống với thể xác dung tục của hàng thịt
 Đỉnh điểm của bi kịch là nhân vật không thỏa 
 hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ quyết liệt Vẻ đẹp 
 tâm hồn người lao động trong cuộc đấu tranh với 
 cái dung tục để hoàn thiện nhân cách.
 3. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với Đế 
- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm Thích :
hiểu Cuộc trò chuyện giữa hồn 
Trương Ba với Đế Thích
 a) Sự khác nhau trong quan niệm của Trương 
 Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống:
GV chuyển ý: Hồn quyết không khuất 
phục xác nữa. Giải pháp của hồn là - Đế Thích: Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế 
không cần cuộc sống do xác kia mang giới không toàn vẹn Cái nhìn quan liêu hời hợt 
lại Thắp hương gọi Đế Thích về cuộc sống con người
 * Thảo luận nhóm: -Trương Ba: 
 - Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan + Không thể bên trong một đằng, ... Tôi muốn 
niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý được là tôi toàn vẹn.
nghĩa sự sống? 
 + Sống nhờ vào đồ đạc,..., nhưng sống thế nào thì 
- Lời thoại nào của hồn Trương Ba mà ông chẳng cần biết!
em cho là sự biến chuyển nhận thức của 
 Vấn đề quyết định không phải là sống, mà là 
nhân vật và bộc lộ tư tưởng của tác giả?
 sống như thế nào! Điều này có ý nghĩa
- Ý nghĩa tư tưởng gì?
 • Con người là 1 thể thống nhất, hồn xác phải 
+ Đại diện nhóm trình bày hài hòa đồng thuận. Dù khiếm khuyết về tinh 
 thần hay thể xác cũng là 1 cuộc sống không 
+ GV chốt lại trọn vẹn
 • Sống thiếu chân thực với mình là cuộc sống III. Tổng kết :
 Bước 3: Hướng dẫn HS tổng kết, củng 1. Ý nghĩa phê phán :
 cố bài học 
 - Phê phán 2 quan niệm sống lệch. 
 + Qua đoạn trích, em hãy trình bày 
 - Phê phán lối sống giả tạo, làm con người có 
 những giá trị cơ bản của tác phẩm (ý 
 nguy cơ đánh mất mình.
 nghĩa phê phán, giá trị nhân văn)
 - Phê phán những tiêu cực xã hội.
 2. Giá trị nhân văn :
 - Kêu gọi, đấu tranh cho sự hoàn thiện vẻ đẹp 
 nhân cách con người.
 - Khẳng định: con người phải sống như chính 
 + Hãy nhận xét về nghệ thuật viết mình.
 kịch của Lưu Quang Vũ?.
 3. Giá trị nghệ thuật :
 - Nghệ thuật dựng tình huống độc đáo, xây dựng, 
 + Để không rơi vào bi kịch như hồn dẫn dắt xung đột kịch hợp lí.
 Trương Ba, em phải sống thế nào? Có 
 - Nghệ thuật dựng hành động kịch, dựng đối thoại 
 phải chỉ cần sự nỗ lực hoàn thiện của 
 sinh động.
 mỗi cá nhân hay còn có vai trò của xã 
 hội, cộng đồng 
 HOẠT ĐỘNG 3: THỰC HÀNH – LUYỆN TẬP
*GV hướng dẫn HS phần Luyện tập – SGK:
 Đề bài: Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống (không phải mượn xác anh 
 hàng thịt, hoặc hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị và Trường Ba đồng ý) thì cuộc sống của 
 Trương Ba sau đó sẽ như thế nào? Anh (chị) hãy trình bày ý tưởng về những rắc rối sẽ xảy 
 ra qua một lớp kịch ngắn về điều đó.
HS tự sáng tạo ý tưởng. Sau đây là 1 gợi ý:
 Nội dung vở kịch (Hồn Trương Ba đi về nhà mình, mặc cho chị Lụa chạy theo khóc lóc.) Vợ Trương Ba 
(nhìn thấy cu Tị xăm xăm đi vào, kinh hãi thét lên): Ma ..... Ma ... ....! ối trời đất ơi!
Hồn Trương Ba: Tôi đây mà! Trương Ba đây, bà đừng sợ!
Vợ Trương Ba: Trời ơi! Lại trò gì nữa đây hả trời?! Tôi chưa đủ khổ hay sao mà ông còn 
...?!
Hồn Trương Ba (nắm lấy tay vợ): Thì bà cứ bình tĩnh nghe tôi nói đã! Đầu đuôi câu 
chuyện là thế này: Tôi chán sống trong thân xác anh hàng thịt bởi nó gây ra cho tôi và mọi 
người nhiều điều phiền toái nên yêu cầu ông Đế Thích hãy để cho tôi chết hẳn. Nhưng ông 
ấy bảo tôi nếu thương thằng cu Tị thì hãy nhập vào xác nó để cho má nó ngày ngày còn 
được thấy mặt con ...
Vợ Trương Ba: ông lại tiếp tục sống nhờ vào thân xác người khác ư?! Thôi, lần này thì tôi 
đành phải bỏ nhà mà ra đi thật rồi! Làm sao tôi chấp nhận được ông chồng sáu mươi trong 
thân xác đứa trẻ lên mười? Bao nhiêu rắc rối sẽ lại xảy ra trong gia đình này ...
(Chị Lụa vừa chạy vào vừa mếu máo gọi con.)
Chị Lụa: Ối cu Tị ơi, về nhà với mẹ nào! Con đừng bỏ mẹ con ơi!
Vợ Trương Ba: Đấy, Ông thấy tôi nói có đúng không nào? Mọi chuyện lôi thôi lại bắt đầu 
rồi!
Chi Lụa (bế thốc "cu tí" chạy đi): về nhà mình con nhé! Hôm nào con khỏe, mẹ sẽ cho con 
sang đây chơi với cái Gái.
Hồn Trương Ba (giãy giụa): Ơ hay cái nhà chị này! Chị có buông tôi ra không thì bảo! Tôi 
đã nói tôi là Trương Ba chứ không phải cu Tị con chị.
(Bất chợt, lý trưởng và Trương tuần đi ngang qua, thấy ồn ào liền đứng lại.)
Lý trưởng (trợn mắt ra oai): Hừm! Chuyện gì thế hử?
Chị Lụa: Bẩm ông lý, tôi chỉ bắt thằng con tôi về nhà thôi ạ! Cháu nó cứ đòi ở bên nhà ông 
Trương Ba!
Hồn Trương Ba (phân trần): Tôi không phải là con chị ta. Tôi là Trương Ba.
Lý trưởng (tức giận quát): A, thằng nhãi ranh láo toét! Tao bảo Trương tuần phết cho mày 
mấy gậy bây giờ! Đi về nhà mau! Hồn Trương Ba (xua tay): Thôi! thôi! Chẳng qua là thầy thương thằng cu Tị. Thầy không 
 muốn chị Lụa mất con, cái Gái mất bạn. Nếu rắc rối quá thì để thầy nghĩ lại.
 (Đến đêm, Hồn Trương Ba thắp mấy nén nhang, khấn vái. Đế Thích xuất hiện)
 Đế Thích (vui vẻ): Chào ông Trương Ba! Sao? Ngụ trong thân xác cu Tị, ông cổ thấy thoải 
 mái hơn chút nào không?
 Hồn Trương Ba (lắc đầu tỏ vẻ không hài lòng): Bất ổn rồi ông ơi! Mới từ sáng tới giờ mà 
 bao nhiêu chuyện rắc rối đã xảy ra. Suýt nữa thì tôi bị lý trưởng với Trương tuần lôi ra đình 
 trói lại đấy! Còn vợ con tôi, cháu tôi, chẳng ai muốn tôi sống trong hình hài này cả. Tôi 
 nghĩ kĩ rồi. Xin ông cho tôi chết hẳn đi!
 Đế Thích (băn khoăn, phân vân): Chà, khó nhỉ! Tôi thì tôi không muốn mất bạn đánh cờ. 
 Nói thật nhé, dưới trần gian chỉ có một mình ông là ngang tài ngang sức với tôi thôi. Đánh 
 cờ với ông thú vị lắm!
 Hồn Trương Ba: Tôi cũng biết thế nhưng tôi không chiều theo ý ông mãi được. Ai mà 
 chẳng thích sống, nhưng sống kiểu như tôi bây giờ thì có lẽ chết lại đỡ khổ hơn, ông ạ!
 Đế Thích: Ông nghĩ kĩ chưa? ông có yêu cầu gì không?
 Hồn Trương Ba: Tôi chẳng ân hận điều gì cả. Chỉ xin ông nghĩ cách cứu lấy thằng cu Tị! 
 Cảnh mẹ góa con côi khổ sở trăm bề. Nay nó chết đi thì mẹ nó chắc cũng không sống nổi. 
 Đối với người mẹ, chẳng có gì quý bằng đứa con đâu, ông ạ! Mong ông giữ lời hứa để tôi 
 chết cũng vui lòng.
 Đế Thích (ngẫm nghĩ hồi lâu rồi cả quyết gật đầu): Tôi hứa là sẽ cứu bằng được thằng cu 
 Tị, dù một lần nữa vi phạm luật Trời! Ông cứ yên tâm nhắm mắt!
 Hồn Trương Ba (mỉm cười thanh thản): Xin cảm ơn ông! Xin đa tạ, đa tại (Một làn khói 
 trắng nhẹ nhàng bay lên khỏi mái nhà, tan hòa vào màn sương mỏng. Bên nhà chị Lụa bỗng 
 nổi lên tiếng reo sung sướng: Ôi, con trai tôi sống lại rồi! Xin tạ ơn Trời Phật!)
*Đề bài Đọc – hiểu: Cho đoạn trích sau:
 “Vợ Trương Ba: Ông ở đâu? Ông ở đâu?
 (Giữa màu xanh cây vườn, Trương Ba chập chờn xuất hiện.)
 Trương Ba: Tôi đây bà ạ. Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, 
trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy - Sách giáo khoa, sách giáo viên
- Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức - kĩ năng
- Dạy học theo Chuẩn kiến thức - kĩ năng.
IV. RÚT KINH NGHIỆM